სტენფორდის ციხის ექპერიმენტი ჩატარდა ამერიკელი ფსიქოლოგის, ფილიპ ზიმბარდოს მიერ, სტენფორდში, 1971 წელს. მასში იკვლევდნენ ადამიანის რეაქციას ციხის პირობებზე, თავისუფლების შეზღუდვაზე და თავს მოხვეული სოციალური როლის გავლენას მის ქცევაზე. ექსპერიმენტი დაფინანსებული იყო აშშ-ის სამხედრო საზღვაო ფლოტის მიერ, იმისათვის, რომ აეხსნათ კონფლიქტების მიზეზები ფლოტში და გამოსასწორებელ დაწესებულებებში. ექსპერიმენტისთვის შეირჩნენ მამაკაცები, რომელთა ნაწილი გახდა „პატიმარი“, ხოლო ნაწილი – „ბადრაგი“.
„პატიმრები“ და „ბადრაგი“ ძალიან მალე შევიდნენ როლებში და იმპროვიზირებულ ციხეში ხშირად იქმნებოდა სახიფათო სიტუაციები. „ბადრაგის“ მესამედი ავლენდა სადისტურ მიდრეკილებებს, „პატიმრებმა“ კი უმძიმესი მორალური ტრავმები მიიღეს. ორ კვირაზე გათვლილი ექსპერიმენტი 6 დღეში შეაჩერეს, რადგან ვეღარ შეძლეს კონტროლის შენარჩუნება. სტენფორდის ექპერიმენტს ხშირად ადარებენ ზემოთ აღწერილ მილგრემის ექსპერიმენტს.
რეალურ ცხოვრებაში შეგვიძლია ვნახოთ როგორ ხდის სახელმწიფოს მიერ მხარდაჭერილი გამამართლებელი იდეოლოგია ადამიანებს ადვილად შთაგონებადსა და მორჩილს, ავტორიტეტის ძალაუფლება კი უდიდეს გავლენას ახდენს ადამიანის პიროვნებასა და ფსიქიკაზე. დააკვირდით საკუთარ თავს და დაინახავთ იმის ნათელ დასტურს, თუ რამდენად ახდენს გავლენას გარკვეული გარემოებები და სიტუაციები თქვენს შინაგან მდგომარეობაზე და ხელს უწყობს თქვენი პიროვნების თავისებურებებისგან განსხვავებული ქცევის ფორმირებას. ძალიან მნიშვენელოვანია ყოველთვის იყოთ საკუთარი თავი და გახსოვდეთ თქვენი ღირებულებები, იმისათვის რომ არ მოექცეთ გარემო ფაქტორების გავლენის ქვეშ. ამის გაკეთება კი მხოლოდ მუდმივი თვითკონტროლისა და გაცნობიერების ხარჯზეა შესაძლებელი, რომლებიც თავის მხრივ საჭიროებს რეგულარულ და სისტემატიურ მუშაობას.
სხვა ცნობილი ექსპერიმენტები:
1. ჰოტორნის ექსპერიმენტი
2. მილგრემის ექსპერიმენტი
3. სტენფორდის ციხის ექსპერიმენტი
4. რინგელმანის ექსპერიმენტი
5. ექსპერიმენტი „მე და სხვები“
6. „საშინელი“ ექსპერიმენტი
7. პროექტი „ავერსია“
8. ლენდისის ექსპერიმენტი
9. პატარა ალბერტი
10. შეძენილი (დასწავლილი) უუნარობა
11. ბიჭი, რომელიც გოგონად აღზარდეს
მთარგმნელი: ანა მორჩილაძე
