შეძენილ უუნარობას უწოდებენ ისეთ ფსიქიკურ კონდიციას, როდესაც ადამიანი არ აკეთებს აბსოლუტურად არაფერს იმისათვის, რომ როგორმე გამოასწოროს თავისი მდგომარეობა, შესაძლებლობის არსებობის შემთხვევაშიც კი. ეს მდგომარეობა ჩნდება ხოლმე გარემოს ნეგატიურ ზეგავლენაზე რეაგირების რამედენიმე წარუმატებელი მცდელობის შემდეგ. შედეგად ადამიანი უარს ამბობს ყველა ქმედებაზე რომელიც მიმართულია დამანგრეველი გარემოს ცვლილებისა ან განრიდებისკენ. იკარგება თავისუფლების შეგრძნება და საკუთარი ძალების რწმენა. ჩნდება დეპრესია და აპათია.
პირველად ეს ფენომენი 1966 წელს აღმოაჩინა ორმა ფსიქოლოგმა: მარტინ სელიგმანმა და სტივ მაიერმა. მათ ჩაატარეს ცდა ძაღლებზე. ძაღლები გაყვეს სამ ჯგუფად. პირველი ჯგუფის ძაღლები ცოტა ხანს ისხდნენ გალიებში და შემდეგ განთავისუფლდნენ. მეორე ჯგუფის ძაღლებზე ზემოქმედებდნენ დენის მცირე დარტყმებით, მაგრამ აძლებდნენ მათ საშუალებას გამოერთოთ ელექტრობა ბერკეტზე თათის დაჭერით. მესამე ჯგუფი იყო იგივე ზემოქმედების ქვეშ ოღონდ თავის დაღწევის საშულების გარეშე. გარკვეული დროის შემდეგ ეს ძაღლები გადაიყვანეს სპეციალურ ვოლიერში, საიდანაც მარტივი იყო თავის დაღწევა უბრალოდ კედელზე გადახტომით. ამ ვოლიერშიც იყვნენ ძაღლები დენის დარტყმების ზემოქმედების ქვეშ, მაგრამ ადგილზე რჩებოდნენ. ამან აჩვენა მეცნიერებს, რომ ძაღლებს განუვითარდათ „შეძენილი უუნარობა“. ისინი დარწმუნებულები იყვნენ, რომ უძლურნი არიან გარემოს ზემოქმედების წინააღმდეგ. მოგვიანებით, მეცნიერებმა გამოიტანეს დასკვნა, რომ ადამიანის ფსიქიკაც ანალოგიურად იქცევა რამდენიმე წარუმატებლობის შემთხვევაში. მაგრამ ღირდა ძაღლების წამება იმად, რომ გაგვეგო ის, რაც ისედაც ყველამ დიდი ხანია ვიცით?
ალბათ ბევრ ჩვენგანს შეუძლია გაიხსენოს იმის დამადასტურებელი მაგალითი, რაც დაამტკიცეს მეცნიერებმა მოცემული ექსპერიმენტით. ყველა ადამიანს შეიძლება ჰქონდეს ცხოვრებაში წარუმატებლობების პერიოდი, როდესაც გგონია, რომ ყველა და ყველაფერი შენს წინააღმდეგ არის განწყობილი. ეს არის მომენტები, როდესაც ნებდები, გინდა ყველაფერს შეეშვა, შეწყვიტო შენთვისა და შენი ახლობლებისთვის უფრო კარგზე ფიქრი. სწორედ ეს მომენტები გვეხმარება გამობრძმედაში და უფრო ძლიერს გვხდის. ზოგიერთები ამბობენ, რომ ამით ცხოვრება გვცდის. და თუ ამ ტესტს სიამაყით თავაწეული გავივლით, ბედიც გაგვიღიმებს. იმ შემთვევაშიც კი, თუ არ გჯერათ ასეთი რაღაცების, უბრალოდ გახსოვდეთ, რომ ვერ იქნებით ყოველთვის კარგად ან ყოველთვის ცუდად, ერთი მეორეს ყოველთვის ცვლის. არასდროს დახაროთ თავი და არ უღალატოთ თქვენს ოცნებებს, ისინი ამას არ გაპატიებენ. ცხოვრების რთულ მომენტებში გახსოვდეთ, რომ ყველა სიტუაციიდან არის გამოსავალი და ყოველთვის შეიძლება „გადაახტე ვოლიერის კედელს“, ყველაზე უკუნი სიბნელე კი განთიადის წინ არის.
სხვა ცნობილი ექსპერიმენტები:
1. ჰოტორნის ექსპერიმენტი
2. მილგრემის ექსპერიმენტი
3. სტენფორდის ციხის ექსპერიმენტი
4. რინგელმანის ექსპერიმენტი
5. ექსპერიმენტი „მე და სხვები“
6. „საშინელი“ ექსპერიმენტი
7. პროექტი „ავერსია“
8. ლენდისის ექსპერიმენტი
9. პატარა ალბერტი
10. შეძენილი (დასწავლილი) უუნარობა
11. ბიჭი, რომელიც გოგონად აღზარდეს
მთარგმნელი: ანა მორჩილაძე
