2018 წლის 17 აპრილს ცნობილმა ავსტრიელმა ფსიქოთერაპევტმა, ეგცისტენციური ანალიზის წარმომადგენელმა ალფრედ ლენგლემ წაიკითხა ღია ლექცია თემაზე: “რატომ არის ამდენი ტკივილი ტანჯვაში? გზა შინაგანი თავისუფლებისკენ”. ღონისძიება მოსკოვის სოციალურ პედაგოგიკური ასოციაციისა და ეგზისტენციალ-ანალიტიკოს ფსიქოლოგებისა და ფსიქოთერაპევტების მიერ იყო ორგანიზებული. გთავაზობთ ლექციის მთლიანი ტექსტს.
საღამო მშვიდობისა! მადლობას გიხდით, რომ დღეს აქ მოხვედით. მოხვედით ლექციაზე რომლის თემაც არ არის მარტივი. საერთოდ ვის სურს საკუთარი სურვილით დაკავდეს ტანჯვის თემით?
სავარაუდოდ, ნებისმიერმა ჩვენგანმა განიცადა ტანჯვა. მე იმედი მაქვს, რომ რომელიმე ჩვენგანს აქვს გამოცდილება, როდესაც ტანჯვა ხდება შეძენილი. მაგრამ ამასთანავე, ვფიქრობ, გვქონია გამოცდილება, როდესაც ტანჯვას მივყავდით ეგზისტენციის-არსებობის საზღვართან და ჩვენ შეგვეძლო დაგვენახა ის უფსკრული, რომლის წინაშეც ის გვაყენებდა. მაშინ ჩვენ უკვე აღარ ვიყავით დარწმუნებულები, რომ ამას გადავიტანდით. გვეყოფა კი ძალები იმისთვის, რომ გავუმკლავდეთ ტკივილს? ან გავაგრძელებთ ტანჯვას, თუ გარემოებები არ შეიცვლება?
სიცოცხლე შეიძლება იყოს ისეთი მშვენიერი და შეიძლება იყოს ტანჯვებით აღსავსე. არსებობს კი აქ რაიმე სახის სამართალი? ხანდახან საქმე გაქვს ადამიანებთან, რომლებიც მუდმივად იტანჯებიან, თითქოს ბედი დაუსრულებლად სილას აწნის მაშინ, როდესაც სხვები “მზიან მხარეს” ცხოვრობენ -მათ მარტივი და სასიამოვნო ცხოვრება აქვთ.
ტანჯვის სამართლიანობა – დიდი ადამიანური შეკითხვაა, ცხოვრებისეული შეკითხვაა. ტანჯვის დროს ვსვამთ ამ შეკითხვებს: ”რა გავაკეთო? ეს როგორ უნდა გავიგო? რატომ მე? რატომ ახლა? რატომაა ასეთი რთული? მე ხომ ეს არ დამიმსახურებია!”
ბედი არ გვეკითხება სამართლიანობაზე, მაგრამ ჩვენ ეს შეკითხვები მაინც გვებადება.
ეს ძალიან რთულია, როდესაც ბედის დარტყმები გვესმის, როდესაც ცხოვრება ჭრილობას გვაყენებს. აქ ყოველთვის ჩნდება კითხვა ოჯახზე. ნიცშემ ერთხელ თქვა: თვითონ ტანჯვა არ იყო პრობლემა, არამედ ის, რომ არსებობდა პასუხი კითხვაზე: რისთვის უნდა დავიტანჯო?”
ეს ტანჯვას განსაკუთრებულ ადგილს მიაკუთვნებს. ადამიანის ადგილზე, რომელსაც სურს გაიგოს რა ემართება, როდის იტანჯება, რატომ უნდა იყოს ეს ასე და სამართლიანია თუ არა ეს ? ტანჯვის დროს თავს უმწეო მსხვერპლად ვგრძნობთ.
ხანდახან კითხვამ ”რატომ?” შეიძლება იმედგაცრუებასთან მიგვიყვანოს: მე არ მესმის, რატომ ვიტანჯები და არ ვიცი, რა უნდა გავაკეთო იმისთვის, რომ შევიმსუბუქო ეს ტანჯვა. ზუსტად ამ ასპექტზე მინდა დღეს საუბარი. ერთის მხრივ, მინდა უკეთესად აგიხსნათ, თუ რა არის ტანჯვა, ხოლო მეორე მხრივ – მოგიყვეთ, თუ რის გაკეთება შეგვიძლია მის შესამსუბუქებლად.
რადგან თუ ჩვენ არ გვექნება იმის ახსნა, თუ რა ხდება, მაშინ დიდი შანსია იმედგაცრუებაში ჩავვარდეთ. და აქ ყველაზე საყურადღებო პრობლემა ზუსტად იმედგაცრუება, რომელიც ზრდის ტანჯვას, რომლისაც არ გვესმის.
რეალობის ტვირთი
ზოგადად, შეგვიძლია ვთქვათ: ტანჯვა გამოწვეულია დაკავშირებულია იმასთან, რომ ადამიანისგან ძალიან მაღალი მოთხოვნაა. რაღაც არ არის ისე, როგორც მინდა. ტანჯვის ტვირთი ჩემთვის ძალიან დიდია და ეს მე უმწეოს მხდის, იწვევს უსიამოვნო გრძნობებს: შედეგად, სიცოცხლის სიხარული იკარგება.
ჩვენ ამ გადაჭარბებულობას (“ჩემთვის ეს ძალიან ბევრია!”) ვაკავშირებთ ეგზისტენციალურ სტრუქტურებთან – იმაზე თუ რა არის ჩემი ცხოვრება. ეს არის ის სტრუქტურები, რომლებიც საფრთხეს უქმნიან ან ანგრევენ, შემდეგ კი ამ სამყაროში ვიკარგებით. უფრო ფართო გაგებით, ტანჯვა არსებობის დაკარგვაა. ეს შეიძლება აღწერილი იყოს სიტყვებით: “მე აღარ შემეძლია ყოფნა”, “მე ვერ ის ვინც ვარ, “არ შემიძლია ვიცხოვრო ისე, რომ ვთქვა, რომ ეს ჩემი ცხოვრებაა და სიამოვნებით ვცხოვრობ”.
ამის შემდეგ ტანჯვა ხდება აუტანელი.
მე შემიძლია დავიჩივლო, ჩუმად გადავიტანო ტკივილი, შემიძლია ვიყვირო, შემიძლია ვიყო იმედგაცრუებული ან მქონდეს დიდი იმედი, შემიძლია თავს ვგრძნობდე დაზარალებულად, შემიძლია შევეწინააღმდეგო და ვიყო აგრესიული, გრძნობები ალკოჰოლით ან ნარკოტიკული ნივთიერებების ჩავიკლა – ტანჯვა სხვადასხვაგვარია.
არსებობს არა მხოლოდ მრავალი სახის ტანჯვა, არამედ ბევრი რამ, რასთანაცაა დაკავშირებული ჩვენი ტანჯვა. ანთროპოლოგიური გაზომვების მეშვეობით შეგვიძლია ჩვენი ტანჯვის სისტემატიზაცია. ადამიანს აქვს სამი განზომილება: სხეული, ფსიქიკა და სული (პიროვნება), რომელიც ამ სამყაროში არსებობას განაპირობებს. ტანჯვის შინაარსის განხილვის მიზნით, ჩვენ გამოვიყენებთ ამ კონცეფციებს.
სხეულის, სულისა და პიროვნების ტანჯვა. უაზრობის განცდა
დავიწყოთ იმ სახეობებიდან, რომლებიც ყველასთვის კარგად არის ცნობილი: სხეულის ტანჯვა – ჩვენ თითი გავიჭერით, წავიქეცით, გვაქვს თავის ტკივილი და ვერ ვიძინებთ, გვტკივა კბილი(რამაც შეიძლება გაგვაგიჟოს!),გვტკივა წელი ან გვაქვს ხანგრძლივი ტკივილები, რომლებიც დაკავშირებულია რთულ ავადმყოფობასთან, როგორც კიბო. მხოლოდ სხეული შეიძლება იყოს ძლიერი ტანჯვის მიზეზი.
სხეულის ტკივილს უკავშირდება ფსიქიკა. ჩვენი სხეული შექმნილია ისე, რომ სხეულის მცირე დაზიანებაც კი სიგნალივით შემოდის ტვინში ისე, რომ ადამიანმა გააცნობიეროს ეს: რაღაც ისე არ არის. გარკვეული იმპულსი გადის გრძნობებზე: მე უბრალოთ კი არ ვიცი, რომ თითის დაჭრილი ვარ, არამედ ვგრძნობ თავს. იმისათვის, რომ ჩვენთვის ამას სათანადო ყურადღება მივაქციოთ, ტკივილი ტვინს სიგნალს უგზავნის, როგორც სასწრაფო დახმარების ნათება: “პირველ რიგში ყურადღება მიაქციე იმას, რაც ახლა ხდება, ეს მთავარია!” რახან ჩვენ გვესმის: რაღაცის ცოდნა არ ნიშნავს მასზე ყურადღების გამახვილებას. სხეულის აღქმას თან განცდა ზუსტად მაგ მიზეზით ახლავს. გრძნობები – ეს არის “ნათებები”.
დავუშვათ, რომ ჩვენ გვესმის, რომ გამოცდისთვის მზად უნდა ვიყოთ, მომავალ კვირას. ის ჩვენს ქვეცნობიერშია; შეიძლება ჩვენ ვფიქრობთ კიდევაც ამაზე. ფსიქიკის ახსოვს ეს. მე უბრალოდ გულმავიწყი ვარ, პატარა ზარმაცი … ან მოწევის საფრთხეს იშვიათად თუ მივყავართ მოწევის დანებებისკენ! მაგრამ თუ ამას დაემატა შიში ან ტკივილი, უკვე უფრო რთულდება, რომ დავივიწყოთ ეს და “გადავდოთ”. ევოლუცია ძალიან გონივრულად ზრუნავდა ჩვენზე. აღქმა, თუ რა ხდება სხეულში, გრძნობებში ილექება, რომ აწმყო იყოს მნიშვნელოვანი (სასიცოცხლო – ედ …) და ღირებულები. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ეს ცოდნა ჩვეულებრივ აბსტრაქციად დარჩებოდა.
თუ ადამიანის ფსიქიკა განასხვავებს სხეულის შეგრძნებებს როგორც სახიფათოს, მაშინ ის “ამატებს” გრძნობებს: ტკივილს, მაგალითად. თუ ის სხეულის შეგრძნებას განიხილავს როგორც რაღაც კარგს, მაშინ სასიამოვნო შეგრძნება ეუფლება.
ტანჯვა შეიძლება შეეხოს ფსიქიკას – ეს არის მისი მეორე “განზომილება”. თუ დავკარგეთ იმას, რაც ძვირფასია, თუ ჩვენი ცხოვრება რთულია, ძნელია, თუ ჩნდება შიში ან სიცარიელე, ან ადამიანი განიცდის მტკივნეულ ურთიერთობას (მაგალითად, იყო მოტყუებული ან მიტოვებული, არ ესმოდა და არ გრძნობდა, რომ მას უყვარდა) – ეს ძალიან მტკივნეულია.
ასეთი ტკივილი არ შეიძლება “განადგურდეს”, როგორც ფიზიკური, მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ეს ნაკლებია. და ის შეიძლება იყოს აუტანელი და გამოიწვიოს სასოწარკვეთა.
არსებობს მესამე “განზომილება”: მე, როგორც პიროვნება. აქაც შეიძლება გაჩნდეს ტკივილი. მაგალითად, თუ თავს მარტოსულად ვგრძნობ, ან ჩემი სინდისი მაწუხებს, თუ ჩემი თავისთვის უცხო გავხდი ან უსამართლობას ვგრძნობ – აქ ტანჯვა კიდევ უფრო დახვეწილია. ისეც ხდება ხოლმე, რომ ამ სულიერი ტკივილის გამო ვერ ვიძინებ.
არსებობს კიდევ ერთი პროექცია – ამ ჩამოთვლილი განზომილებების განხორციელება (რეალურად, თვით სიცოცხლე).მასში შედის უაზრობის განცდა: როცა ვხედავ, რომ ჩემს ნამოქმედარს არ აქვს აზრი. ან ურთიერთობების სფეროში: მაქვს ცუდი ურთიერთობა ვინმესთან, ვცდილობდი უკეთესობისკენ შეცვლას, მაგრამ თანდათან მივხვდი, რომ ეს შეუძლებელი იყო და დავშორდი იმ ადამიანს. სამსახური: რაღაცას მავალებენ, უაზროა, ამიტომ საკუთარ თავს ვეკითხები: “ეს ვის სჭირდება?” (მაგალითად, მე მუდმივად ვავსებ ისეთ ფორმებს, რომლებსაც არავინ არ უყურებს და ვგრძნობ, რომ ეს აბსურდია და არ მოაქვს რაიმე სარგებელი) .
ასეთი ტანჯვა გვაძლევს ერთგვარ “რუკს”, “ატლასს”, რათა ღრმად შევიცნოთ თუ რა არის ტანჯვა.
ტკივილი მიზნისა და აზრის წინაშე უკან იხევს
არსებობს ტანჯვა, რომელიც რთულად მისაღწევია. ის “უხილავია”. ტკივილი და ტანჯვა ყოველთვის სუბიექტურია – მხოლოდ მე ვგრძნობ მათ. მე არ შემიძლია მისი სხვისთვის გადაცემა. დედა ყოველთვის სიხარულით აიღებდა ბავშვის ტანჯვასა და ტკივილს, მაგრამ ეს შეუძლებელია.
ყოველი ადამიანი თავისებურად განიცდის ტკივილსა და ტანჯვას. მას შემდეგ, რაც ჩვენ ხელთ გვაქვს “რუკა”, მინდა სიღრმის დონემდე ჩასვლა და სინათლის მოფენა ტანჯვის, აზრისა და არსებობის მნიშვნელობაზე. ეს ყველასთვის კარგად ნაცნობია.
ტანჯვა – ჩვენ უკვე ვნახეთ ეს – მოიცავს უსიამოვნო გრძნობებს. მაგრამ აქ რაღაც მნიშვნელოვანი აკლია. ჩვენ შეიძლება მტკივნეული გრძნობები გვქონდეს და ამავე დროს ტანჯვა შეიძლება პატარა იყოს. მაგალითად, თუ ალპებში ვმოგზაურობ, მთაზე ავდივარ, თან ზურგჩანთა ამაქვს, ადრე თუ გვიან უფრო დავიღლები, მე ვოფლიანდები, ვიღლები, მაქვს არასაკმარისი ჰაერი. მტკივა კუნთები, მისივდება ფეხები. მაგრამ ეს ხომ ულამაზესი დღე იყო!
ან როდესაც ჩვენ სპორტით ვარ დაკავებულნი ან სადისერტაციო ნაშრომს ვწერთ, რაღაც მსგავსი ხდება. ნუთუ ჩვენ მაზოხისტები ვართ, რომ ვაგრძელებთ მაგ საქმიანობას?
ან პატარა ბავშვები … მშობლები ფიქრობენ: “კარგი იქნებოდა ძილი! მე მინდა, რომ დასვენების დღე მქონდეს! “(ეს იყო ემპირიულად დამტკიცებული, რომ პატარა ბავშვების მშობლებს ცხოვრების უფრო დაბალი დონე აქვთ, ვიდრე ხალხს, რომლებსაც არ ჰყავთ ბავშვები, მაგრამ საშუალოდ ისინი უფრო ბედნიერნი არიან. ისინი გრძნობენ სიცოცხლის აზრს. ტანჯვას – ცხოვრების ნაწილს).
ან კიდევ სხვა მაგალითი: მშობიარობა. მშობიარობა არ არის სეირნობა. მშობიარობის დროს, ორივე – დედა და ბავშვი ტკივილს განიცდის, მაგრამ ამას არ მოაქვს სასოწარკვეთა! ეს არის ღირებულის განცდა, როდესაც ადამიანის წინაშე არის მიზანი. მას სურს გაყვეს ამ გზას: ავიდეს ამ მთაზე, აღზარდოს ბავშვები, დაწეროს დისერტაცია, გააჩინოს ბავშვი – და ყველაფერი შესრულდება.
თუ ტანჯვას ვგრძნობთ, და ვიცით, რომ მათ აქვთ მიზანი, ამას მოაქვს “შესრულებლობა”. ამის შემდეგ ცხოვრება არ იწვევს ამდენ ტკივილს.
მაგრამ არასწორი იქნებოდა იმის თქმა: თუ ასეა, ტკივილი და ტანჯვა არ არის მნიშვნელოვანი. რა თქმა უნდა, ისინი რჩებიან და არიან მნიშვნელოვანნი. მაგრამ ჩვენ ვიღებთ მათ. ჩვენ ნებაყოფლობით მივდივართ მათკენ. და ეს მთავარია. თუ მე ჩემი ნებით ვარ “ახლოს იმასთან რაც ჩემს თავს ხდება”, მაშინ ტკივილი აღარ იქნება გაუსაძლისი. ეს არის ეგზისტენციალური ფილოსოფიის ძირითადი პოსტულატი.
რა შეუძლია სიზიფეს მითს?
ალბერტ კამიუმ დაწერა წიგნი Sisyphus- ის(სიზიფეს მითის) შესახებ. თქვენ იცით, რომ სიზიფი არის მითოლოგიური ფიგურა. ღმერთებმა ის საშინლად დასაჯეს: მაღალ მთაზე ქვები უნდა აეტანა (დროდადრო ამის გაკეთება ყველას გვიწევს),რომლის მწევერვალიც ისეთი იყო, რომ ქვა არ ჩერდებოდა და მაშინვე ცურდებოდა. და სიზიფს ეს დაუსრულებლად უნდა ეკეთებინა. მისი მუშაობა იყო არაფრის მომცემი. ძლიერი ტანჯვა იყო ის, რომ ის ამას აცნობიერებდა.
ასეთი გამოცდილება – აბსურდია – იყო ღმერთების სასჯელი. საჭიროების არარსებობის აუცილებლობა. სიცოცხლის უაზრობის განცდა ნამდვილად არის თვითმკვლელობის მთავარი მიზეზი. მაგრამ სიზიფს უბრალოდ არ შეეძლო თვითმკვლელობა, იგი უკვე ჯოჯოხეთი იყო – სიკვდილი კი ორჯერ შეუძლებელია.
კამიუს თქმით, ჩვენ შეგვიძლია შევამციროთ ტანჯვა, თუკი მასში ჩავაქსოვებთ ჩვენს ნებას. რჩევა, რომელიც შეიძლება მიეცეს სიზიფს არის ის, რომ გაეკეთებინა კარგად ის, რასაც აკეთებდ. მას შეიძლებოდა ეთქვა: “მიუხედავად იმისა, რომ ღმერთებმა მომცეს ეს უაზრო ბრძანება, მე მაინც მე ვარ. მე ვიღებ მას. და ეს იქნება ჩემი პასუხი ღმერთებს”. მე შემიძლია “გამოვიყვანო” თავი ამ მძიმე სიტუაციიდან. შესაძლოა, ზოგადად, ეს იყოს უაზრობაა, მაგრამ ამ უაზრო ჩარჩოდან შემიძლია განვიცადო, რაღაც ღირებული, შევცვალო დამოკიდებულება, სიტუაციის ხედვა.
კამიუ კიდევ უფრო შორს მიდის. წიგნის დასასრულს ის წერს: ჩვენ უნდა წარმოვიდგინოთ სიზიფი, როგორც ძალიან ბედნიერი ადამიანი. რადგან, როდესაც ჩვენ მივიჩნევთ, რაღაცას ღირებულად, ეს ტანჯვას არც ისე აუტანელს ხდის. ტკივილის სიმძიმე მიდის.
მაგრამ თუ ტანჯვა დესტრუქციულია, თუ შეუძლებელია მასში რაიმე აზრის პოვნა – შენ ჩიხში შეხვალ, ხედავთ მიზანს, მაგრამ ვერ ხედავთ გზას – ეს ძალიან რთულია. ჩვენ დავიღალეთ ცხოვრებით. თავს დაკარგულად ვგრძნობთ. საბოლოო ჯამში ჩვენ უიმედობიდან სასოწარკვეთილებამდე.
შეჯამება: ტანჯვა უფრო მეტია, ვიდრე უარყოფითი განცდა. ყოველთვის ის განცდაა, რომელიც ითხოვს, რომ იყოს აღქმული. ტანჯვა, რომელიც მართლაც დიდ ტკივილს განიჭებს – არის არსებობის მიზეზის დაკარგვის შედეგი, როდესაც არსებობს იმის განცდა, რომ სიცოცხლე უმნიშვნელოა.
მაგალითად, ინვალიდი ბავშვის დედის ტკივილი. როგორც ჩანს, ასეთი ცხოვრება სიცოცხლე არ არის არც ბავშვისთვის, არც მისთვის. ამ შემთხვევაში სიცოცხლე ხდება დიდი ტანჯვა.
მე მყავს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვი, და დასაწყისში, როდესაც ამას მივხვდი, მქონდა მსგავსი ტკივილი. განა ეს არ არის დაკარგული ცხოვრება, უაზრო? როგორ იქნება ეს ჩემი ოჯახისთვის?
შემდეგ მე თანდათან შევნიშნე, რომ მიუხედავად ამისა, მე შემიძლია ცხოვრება. მე მაქვს ჩემი ცხოვრება. ამ ბავშვს აქვს თავისი ცხოვრება, მის ფარგლებში. თითოეულმა ჩვენგანი ცხოვრობს საკუთარ ჩარჩოებში, ჩვენს ხელთ არსებული შესაძლებლობების ფარგლებში ცხოვრობს. მხოლოდ ჩემი შვილის ჩარჩოა განსხვავებული. როდესაც ამას მივხვდი, ვიგრძენი, რომ აღმომაჩნდა თავისუფლება.
და მე შემიძლია გითხრათ, რომ შენ შეგიძლია გიყვარდეს უნარშეზღუდული ბავშვი. და ძალიან ბედნიერი ცხოვრება გექნებათ როგორც თქვენ, ისე მას – იმ შემთხვევაში, თუ ჩვენ აღმოვაჩენთ თავისუფლებასა და მნიშვნელობას ჩვენი ცხოვრების ფარგლებში.
როგორი შეიძლება იყოს ტკივილი და რა ეწინააღმდეგება მას
მინდა შევეხო იმ შინაარსებს, რომელიც რისკის ქვეშ იმყოფებიან.ჩვენ გვაქვს “ატლასი”. მაგრამ რა დევს ამის ქვეშ?
ტანჯვა შეიძლება შეეხოს სხვადასხვა განზომილებებს. პირველი განზომილება არის ძალა. თუკი ვგრძნობ, რომ არ შემიძლია იმ ტვირთის ტარება, რომელიც დამეკისრა, მაშინ მეჩვენება, რომ მე აღარ შემეძლია ყოფნა – ის მე მკლავს, არ შემიძლია ამის მიღება, მე შეშინებული ვარ. ამის მიზეზი შეიძლება იყოს უმნიშვნელო რამ. მაგალითად, ბავშვმა შეიძლება სერიოზულად განიცადოს სკოლაში ორიანის გამო ვიღაც იტყვის: კარგად რა, რა არის ამაში განსაკუთრებული? მაგრამ ბავშვი შეიძლება სუბიექტურად იყოს დამძიმებული, ის იფიქრებს: “მე არ შემიძლია ამის გადატანა! და რა მოხდება, თუ მომდევნო ჯერზე უარესი მოხდება?”
რაღაც ხდება, რასაც მე ვერ ვაკონტროლებ. რა ხდება მაშინ, როცა ვხვდები, რომ ზოგი რამ არ არის ჩემს ხელში? შემიძლია სასიკვდილო დაავადებას გავუძლო, გავუმკლავდე იმას, რომ შეიძლება ერთი წლის განმავლობში მოვკვდე? ამის გაცნობიერებამ ადამიანს შეიძლება უდიდესი ტანჯვა მოუტანოს. თუ მე განვიცდი დაშორებას- და აქ შეიძლება იყოს განცდა, რომ მე არ მაქვს ძალა ამის მისაღებად. ეს იწვევს განცდას, რომ ნამდვილად არ შეგიძლია არსებობდა. სუბიექტური შეგრძნება: “ის მკლავს”.
ეს არის სტრუქტურის ერთ-ერთი მაგალითი, რომელიც მდებარეობს ძალიან ღრმად და ექვემდებარება რისკს.
სიხარულისა და მიზნის დაკარგვა
მეორე სტრუქტურის საფრთხე სიცოცხლის სიხარულის დაკარგვაა: “სიცოცხლე აღარ მაბედნიერებს, არაფერი მაკმაყოფილებს და ვერ ვხედავ არავითარ საფუძველს”. ამ დონის ტანჯვის მიზეზი, ასევე შეიძლება იყოს გამიჯვნა, ასევე სიყვარულის არარსებობის უწყვეტი გამოცდილება – მაგალითად, თუ ბავშვმა მშობლებისგან ვერ იგრძნო სიყვარული. სიხარულის არარსებობის განცდა შეიძლება ქრონიკულად იქცეს და ადამიანს პიროვნულად შთანთქას. “მე არ მინდა არაფერი, მე არაფერი მაკმაყოფილებს, თუნდაც ლამაზი ნივთები. ცხოვრება გაწვება. ადამიანი თავს დამნაშავედ, სუსტად გრძნობს.
ძნელია ცხოვრება, თუ თან ატარებთ გრძნობას, რომ ცხოვრება არ არის კარგი და არასდროს არ იქნება კარგი …
პირველი განზომილება არის ძალაუფლების დაკარგვა, მეორე პუნქტი არის სიხარულის დაკარგვა, მესამე პუნქტია საკუთარი “მეს” (“მე ვარ მე”) დაკარგვა. როდის მოხდება ეს? თუ მე ნამდვილად ვერ ვიქნები ის ვინც ვარ, თუ უცხოდ ვიქცევი? თუ სხვა ადამიანების მიმართულებით არ მივდივარ(მაგალითად, უკმაყოფილების შემთხვევაში). თუ მე არ შემიძლია იმის გაკეთება, რაც მინდა და იძულებული ვარ გავაკეთო ის, რაც არ შემესაბამება და არ მაინტერესებს (მაგრამ თუ უარს ვიტყვი, ცუდი შედეგი იქნება).ხდება ხოლმე, რომ პრობლემებს ჩემი ხედვიდან არ ვუყურებ, მაგრამ სხვების მითითებას ან შიშს ვემორჩილები. ვეღარ შევძლებ დიალოგს სხვებისთვის, მათთვის თვალებში შეხედვას.
შიგნით შეიძლება წარმოიქმნას სიცარიელე. თუ ეს ქრონიკული ფონს მიიღებს, მაშინ ამან შეიძლება გამოიწვიოს ღრმა შინაგანი მარტოობა.
განადგურების საფრთხის ქვეშ შეიძლება იყოს მეოთხე სტრუქტურა, რომელიც პასუხისმგებელია ტანჯვის მიზანზე. მე ვერ ვხედავ ჩემი ცხოვრების ჰორიზონტს. დავუბრუნდეთ სიზიფს: თუ ყველაფერი უშედეგოა, თუ ჩემი ძალისხმევა ქვიშაში მიდის(მაგალითად, თუ ახლობელს, რომელთანაც მე ვცდილობ გადმოვცე, მოვუყვე ჩემი განცდები ჩემი არ ესმის?) ტანჯვაში, იმ სვეტებს, რომლებსაც ჩვენი სიცოცხლე ეყრდნობა – ინგრევა, რაღაცის გაკეთების უნარი ქრება, ძალები მიდიან, საკუთარ თავთან, სიღრმესთან ურთიერთობაც წყდება. მომავალი გაურკვეველია, არ არსებობს იმის განცდა, რომ რაღაც კარგს მოიტანს.
როგორ შეგვიძლია დავეხმაროთ საკუთარ თავს ან სხვებს? რა არის პირველი ნაბიჯები აქ? როგორ შეგვიძლია ვცადოთ?
რა გავაკეთოთ? “პირველადი დახმარება” ტანჯვისას
ყველაზე ცუდია, თუ ჩვენ ჩავვარდებით სტაგნაციის მდგომარეობაში, ვერ შევძლებთ გავუმკლავდეთ. მაშინ ჩვენ ნამდვილად გავხდებით მსხვერპლი.
ჩვენ უნდა შევხედოთ, თუ რის გაკეთება შეგვიძლია. ყოველივე ამის შემდეგ, ყველაზე უარესი რამ – უძლურებაა. თუ თქვენ უძლურნი ხართ, პარალიზებულნი, მაშინ ყველაფერი კიდევ უფრო გაუარესდება. იმ განცდებში ჩარჩენა, რომ ხართ მსხვერპლი – ნიშნავს საკუთარი საყრდენების ჩამოშლას.
რა თქმა უნდა, ჩვენ ვერ ვახერხებთ ტანჯვის მთლიანი პროცესის ათვისებას. მინდა ყველაზე გავრცელებული მიმოხილვა წარმოგიდგინოთ.
მოდით დავუბრუნდეთ ოთხ ფუნდამენტურ მოტივაციას. ისინი უკვე შეიცავენ პასუხებს, სამკურნალო საშუალებებს.
პირველი ვითარებაა, როდესაც ჩვენ “აღარ შეგვიძლია ყოფნა”, პირობები გაუსაძლისია (გარედან პირობები შეიძლება იყოს განსხვავებული, გამოცდისგან სერიოზული ავადმყოფობის ან მომავალი სიკვდილისკენ).თითოეული ამ სიტუაციის შეუძლებლობის განცდა განსხვავებული ძალაა. და აქ სასარგებლოა ამ გამოცდილებიდან დაწყება,
ჰკითხე საკუთარ თავს: “ალბათ ეს მხოლოდ პირველი შთაბეჭდილებაა? ნამდვილად არ შემიძლია ამის გადატანა? ნამდვილად არ შემიძლია ამით ცხოვრება? “დიახ, ცხოვრება განსხვავდება იმისგან, რაც მე წარმომედგინა. მაგრამ, ალბათ, უნდა შევცვალო ჩემი ცხოვრება? შეცვალეთ გეგმა, რომელიც არ მუშაობს რეალობის მიხედვით. ცხოვრება ძირითადად ჩვენთვისაა გათვალისწინებული, დიდი არჩევანი არ გვაქვს.
მაგრამ ცხოვრება ასეთია. ცხოვრობდე – ნიშნავს, რომ გაუმკლავდე ყველაფერს. ჩვენ შეგვიძლია დავგეგმოთ რაღაც, მაგრამ ბევრი რამ ჩვენი კონტროლის მიღმაა. შეკითხვა: რა შემიძლია მოვიმოქმედო? მე ნამდვილად არ მაქვს ძალა? ან მაქვს? მომტირალი ბავშვები სახლში, ღალატი, ბოროტი ბოსი …
მოთმენის უნარი არის ეგზისტენციალური აქტი. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ მე თავს წარუმატებლად მივიჩნევ და ვნებდები. ეს არის ის, რის სასარგებლოდაც ვიღებ გადაწყვეტილებას. და ეს ძალიან რაციონალურია.
მე გადავწყვიტე დავრჩე იმავე ადგილას. ამის მიზეზი ისაა, რომ მე ვიაზრებ, რომ მაქვს ძალა. თუ ამას ვაცნობიერებ, მაშინ შემიძლია ტანჯვასთან გამკლავება.
არავინ მაიძულებს რომ გავუძლო. ეს არ არის ადვილი. გაუძლო – ნიშნავს, რომ მე ვიღებ იმას, რაც არის. მე ამას არ გავურბივარ, მე აქ ვრჩები, რადგან ეს ყველაზე ნაკლებად ბოროტებაა. მე ჯერ არ ვიცი, რას მოვიმოქმედებ, მაგრამ მე მაქვს იმედი. ყოველთვის არსებობს მიზეზი იმისთვის, რომ რაიმეს გავუძლო.
ვდგავარ ჩემი თავის გვერდით და ვგრძნობ, რომ ამ მდგომარეობაში ყოფნის უნარი მაქვს.
ზოგიერთ შემთხვევაში, შეუძლებელია წახვიდე. მაგალითად, საყვარელი ადამიანის სიკვდილი. ან ფიზიკური ტკივილი. ამ დროს, შესაძლებელია საკუთარი თავის შენარჩუნება და ცხოვრება. კიდევ ერთი ვარიანტია დარჩე მსხვერპლი.
მე შემიძლია ვკითხო საკუთარ თავს: “როგორ ფიქრობთ, რამდენ ხანს შეიძლება ამის მოთმენა?” ზოგჯერ პრობლემა ის არის, რომ ტანჯვას დასასრული არ უჩანს. მაშინ მნიშვნელოვანია საკუთარ თავს ვკითხოთ: შემიძლია დღეს ამის მოთმენა? ან საათის განმავლობაში? და ერთ საათში შევხედავ რა მოხდება. იმის გამო, რომ მოთმენა არის გადაწყვეტილება, ხოლო გადაწყვეტილებას აქვს საფუძველი, ამ შემთხვევაში, გააზრება, რომ მე მაქვს ძალა. გარდა ამისა, გაძლება – იქაა გონივრული, სადაც შეიძლება რაღაც შეიცვალოს.
თუ რამეს ვერ შევცლი, მაშინ თამაშში შემოდის სასოწარკვეთა. მაგრამ მე მინდა ცხოვრება! თუ მე ვიკისრებ ჩემს თავზე იმას რაც უნდა წავიღო, მე ვიცხოვრო ჩემს ცხოვრების პირობებით.
ცხოვრების მიღების მზადყოფნა
ამაშია ეგზისტენციალური შეკითხვა: პრინციპში მზად ვარ კი, გავუმკლავდე იმ სიტუაციებს, რომლებიც ტკივილს იწვევენ? ან ყველაფერს ებრძვის ჩემში, მე არ მინდა ტანჯვა?
ეს არის დიდი პრობლემა ტანჯვაში: იმედგაცრუება ცხოვრებაში. ადამიანების უმეტესობას აქვს ტკივილის გამძლეობა, მაგრამ ამისთვის არ არიან მზად. “ეს არ არის სიცოცხლე! უკეთესია მასზე უარი ვთქვა”.
ცხოვრებაში არაფერი არ ხდება ჩვენი გეგმის მიხედვით. ცხოვრებას მუდმივად ემუქრება გამოწვევები. ეს მუდმივი მოთხოვნაა: “მზად ხართ თუ არა ცხოვრებისთვის, თუ სიცოცხლე არ აღმოჩნდება ისეთი, როგორსაც ფიქრობდით?” თუ პირობები ასეთია, რომ არ არსებობს სივრცე ჩემთვის (ჩემი ქმედებისთვის)? შემიძლია ნამდვილად არ ვიარსებო? თუ მაქვს კიბო, არ შემიძლია კი ჩემი საყვარელი საუზმის მომზადება, წიგნის წაკითხვა, მეგობრებთან შეხვედრა? განა არ არის ეს ცხოვრება? რატომ არ ვარ მზად ვარ, რომ მივიღო ცხოვრება ისეთი, როგორსაც არ ველოდი?
ასე ჩვენთვის გარკვეული სივრცე იხსნება. მე შემიძლია, მართლაც რაღაც მოვიმოქმედო შემიძლია გავიზარდო კიდევაც ტანჯვის წყალობით. და ეს არის ის, რაც ჩვენ შეგვიძლია გავაკეთოთ ამ პირველ განზომილებაში.
მისცე ცხოვრებას ცრემლების მეშვეობით გარღვევის უფლება
მეორე განზომილება არის სიცოცხლის სიხარულის დაკარგვა, მაგალითად, ადამიანთან განშორების შემდეგ. ჩვენ გვგონია, რომ ცხოვრება აღარ არის კარგი, ჩვენი დამოკიდებულება საფრთხის წინაშეა.
და აქ შეგვიძლია პირდაპირ მივუდგეთ ტანჯვას, განშორებას და დაკარგვას. ჩვენ მწუხარებას ვგრძნობთ. და მაშინ ძალიან მნიშვნელოვანია ტირილი. მნიშვნელოვანია, რომ გვქონდეს თანაგრძნობა და არა ცრემლების შენარჩუნება – არ შევაქციოთ ზურგი ტკივილს, რომელსაც ჩვენ ვგრძნობთ ამგვარი “ამპუტაციისას”.
მწუხარება ძალიან მნიშვნელოვანი პროცესია. სევდა არის აქტიურობა, ისევე როგორც “მოთმინება”. მწუხარებაში, ჩვენ დაკარგულობას ნებას ვაძლევთ, რომ იმოქმედოს ჩვენზე და ეს ნორმალურია, რომ ამ დროს ჩვენ ვგრძნობთ ტკივილს. ჩვენ მის პირისპირ ვექცევით და “ტკივილს ტკივილის” უფლებას ვაძლევთ.
ზოგიერთი ადამიანი ცდილობს თავიდან აიცილოს, მაგრამ ტკივილი არ მიდის. ჩვენ უნდა დავუბრუნდეთ მას და მივცეთ მას შეხების უფლება. მაშინ სიცოცხლე თვითონ დაგვიკაკუნებს, თვითონ გამოგვეცხადება, ჩვენში მისი მოძრაობა დაიწყება. ის ცრემლით გამოვლინდება, რადგან ცრემლები სიცოცხლის გზავნილია:”შეხედე, კიდევ “ცოცხალი” ვარ, ამბობს შენი სიცოცხლე! ჯერ კიდევ არ არის ყველაფერი დასრულებული! “დარდის მომენტში, ყველაფერი თქვენს ცხოვრებაში სიკვდილს ჰგავს. ზამთრის გამხმარი ტოტების მსგავსად. მაგრამ, თუკი ტკივილის წყალობით სიცოცხლე ფხიზლდება, მოდიან ცრემლები, მაშინ გამხმარი ტოტები მწვანდებიან.
ეს ადამიანის წინაშე კითხვას სვამს: გაქვს კი შენ ნდობა? ნდობა, რომ ცხოვრებაში არის რაღაც კარგი. მზად ხართ სცადოთ? გინდა ამ გაზაფხულში შემოსვლა? ბევრი რამ გაანადგურა, მაგრამ ნანგრევებიდან რაღაც შეიძლება აღმოცენდეს.
ცრემლები მეუბნებიან, რომ ახლიდან ვეცადო. და ყველაზე ხშირად მათ მოაქვთ შვება (ეს ასევე ეხება როგორც მამაკაცებს, ასევე ქალებს). შემიძლია გავუმკლავდე ამ გრძნობებს? მზად ვარ ზურგი არ ვაქციო ამ ტანჯვას, მიუხედავად იმისა, რომ მისი მეშინია, როგორც ჩანს, თუ გვერდს ავუვლი ჩემი ცხოვრება დასრულდება ?
ასე რომ, ჩვენ შეგვიძლია ვიმოქმედოთ ეგზისტენციალიზმის მეორე განზომილებაში: მივცეთ სიცოცხლეს ალაპარაკების უფლება ტრავმის გზით.
პატიება: გავთავისუფლდე და გავათავისუფლო
მესამე განზომილებაა, როდესაც ადამიანი საკუთარი თავისთვის უცხო ხდება. მაგალითად, თუ რამეში დამნაშავე ვარ, ან თუ შეურაცხყოფილი ვიყავი, შევეჯახე უსამართლობასა და სიცრუეს – რა ვქნა? ყოველივე იმის შემდეგ, რაც საკუთარი თავისთვის უცხო გავხდი.
თუ ჩემი ბრალია, შემიძლია ვინანო. თუ ეს სხვა პიროვნება დანაშაული იყო, ამის პატიებაც შემიძლია. როგორ ხდება ეს?
სინანული არის საკუთარ თავთან შეხვედრა. მაგალითად, მე ცუდი ვთქვი მეორეზე ადამიანზე და მე დავინახე, რომ მას ეს ეწყინა. ან რომ ის იწყებს ტირილს. და შემდეგ, ამ არა ვერბალური მინიშნებები მე მაშინებენ: “ეს რა გავაკეთე? ეს სამართlიანია? მინდოდა ეს?” მე მესმის: “დიახ, ძალიან შორს შევტოპე”. და მაშინ ჩემს ნათქვამს ვნანობ: “არა, მე არ მინდოდა ეს. ჩემს თავს აღარ ვგავარ. მე ასეთი არ ვარ, მე არ მინდოდა ვინმეს დაზარალება!” და მერე ვგრძნობ სინანულს, ტკივილს, ტანჯვას.
და მეც კიდევ ერთხელ ვაღიარებ ამ ტანჯვას. მე ამ ტანჯვას უნდა მივცე სივრცე და გავაზიარო, ვუთხრა, ვისაც ვაწყენინე: “მე ვწუხვარ, რომ ასე მოგექეცი!” ასე რომ, მე ვამბობ: “მიუხედავად იმისა, რომ მე ასე მოგექეცი,მინდა იცოდე რომ ეს მე არ ვიყავი. მე ვხედავ, რომ ღრმად შევტოპე”.
მე შემიძლია საკუთარი თავის წინაშე დანაშაულს ვგრძნობდე, ზოგჯერ კი დანაშაული სხვის წინაშე უნდა აღიარო, რადგან მათ აწყენინე.
თუკი რაიმე გაკეთდა ჩემ წინააღმდეგ, მაშინ აქ საუბარია პატიებაზე. პატიება ნიშნავს, რომ დავფიქრდე იმაზე თუ რა გრძნობები მაქვს და მსჯავრდებულს გონებაში ვეკითხები: “მჭირდება რამე შენგან? შენგან რამეს ველი? შეიძლება ფულს? ან მინიმუმ ბოდიშის მოხდას? ”
სანამ მე მაქვს იმის განცდა, რომ მე სხვამ რაღაც წამართვა და მე ვითხოვ ამის კომპენსაციას, ამ მომენტამდე ვერ ვაპატიებ.
მაგრამ როდესაც მე მეუფლება ის განცდა, რომ მე ეს მივიღე, ან პირიქით, მე არასოდეს მივიღებ ამას (თუ ის სხვა ცოცხალი არ არის, ან ის არასდროს მომცემს სასურველს),მაგ მომენტამდე მაქვს თავისუფლება. ვთქვა: “კარგი. დავტოვოთ. თქვენგან აღარაფერს მოვითხოვ. ჯერ კიდევ არსებობს რაღაც სინანული, მაგრამ ამ ვითარებაში მე მავიწყდება ეს დავალება”.
ამის წყალობით უფრო მეტ თავისუფლებას ვეუფლები. “მე წასვლის ნებას გრთავთ. მე არ მინდა თქვენთან რაიმე საერთო მქონდეს, მაგრამ მე აღარაფერს ვითხოვ.” და შემდეგ მშვიდობა დაბრუნდება ჩემთან.
ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ყურადღება მიაქციოთ სიტუაციებს, რომლებშიც ჩვენ არ შეგვიძლია პატიება, რადგან ეს შფოთვის მდგომარეობაში გვაჩერებს. არსებობს ფსიქოსომატიკის დარგის კვლევები, რომლის მიხედვითაც ის ადამიანები, რომლებიც ბევრის მოღმას იტოვებენ, ხშირად ავადდებიან. რა თქმა უნდა, იმიტომ, რომ ადამიანი, ამ დროს, კარგავს თავისუფლებას, ის რჩება შებოჭილი.
ტანჯვის ღირებულება: ის მომხიბვლელს გვხდის
და არსებობის ეგზისტენციის მეოთხე განზომილება – რა შეიძლება აქ გაკეთდეს?
თუ მე, მაგალითად, მაქვს ცუდი ურთიერთობები, რომელიც გრძელვადიან პერსპექტივაში არ შედის და მათ არ აქვთ მომავალი, მაშინ საუბარია იმაზე თუ რას ვიფიქრებდი – როგორია მისი ეგზისტენციალური მნიშვნელობა?
და თუ ჩვენ ნამდვილად არ შეგვიძლია რაიმეს შეცვლა და ვგრძნობთ, რომ ვიტანჯებით, ხოლო ცხოვრება უაზრო გვეჩვენება, მაშინ შეგვიძლია გამოვიყენოთ ვიქტორ ფრანკლინის მეთოდი – “საინსტალაციო ღირებულებები”. მე უნდა მივმართო და ვიმუშაო მხოლოდ ჩემს თავზე და ამისთვის გამოვიყენებ მხოლოდ ორ მიმართულებას: “როგორ?” და “ვისთვის?”.
როგორ ვატარებ ტანჯვას: მდუმარედ ან აღშფოთებული. შემიძლია კი ეს, გავწირავ კი თავს?
კიდევ ერთი მიმართულებაა – “ვისთვისაც ვიტან ამ ტანჯავს”: ჩემი შვილებისთვის, მშობლებისთვის, ჩემთვის, ღმერთისთვის? და აი აქ ვლინდება თავისუფლების სივრცე.
ალკოჰოლით ტკივილი არ უნდა დავივიწყოთ. მე არ უნდა ვიყო აგრესიული. მე ყოველთვის უნდა მახსოვდეს, რომ ამ არჩევანს ვიღაცისთვის ვაკეთებ. და შემდეგაც უაზრო ვითარებაშიც კი, ტანჯვა დაკარგავს თავის დიდებას, იმიტომ, რომ ჩვენ ამ სიტუაციას თავისუფლება მოვაგვარეთ.
აქ ფსიქოლოგია გვთავაზობს შესაძლებლობების უზარმაზარ სპექტრს. ჩვენ არ უნდა დავრჩეთ ტანჯვასთან პირისპირ, ყველა განზომილებაში შეგვიძლია ვიყოთ აქტიურები.
ეს ყოველთვის არ არის ადვილი განსახორციელებელი! მაგრამ იმის ცოდნა, რომ ტანჯვას აქვს საკუთარი კონკრეტული სტრუქტურები, თითოეულ ჩვენგანს აქვს რაღაცის გაკეთების პოტენციალი, ეს კი იმედის მომცემია. ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ტანჯვის გამო არ დავიკარგოთ.
და მაშინ, ტანჯვისას ჩვენ შეგვიძლია მივიღოთ ძალიან ღრმა ხედვა იმაზე თუ რას წარმოადგენს ცხოვრება და როგორი პოტენციალია თითოეულ ჩვენგანში. ასე ჩვენ შეგვიძლია გავცდეთ საკუთარი თავის საზღვრებს.
ტანჯვა შეიძლება იყოს ზრდის იმპულსი, რომ ჩვენთვის გამოვლინდა ისეთი შესაძლებლობები, რომლებიც ადრე არ გაგვაჩნდა. ტანჯვის გამო ჩვენ შეგვიძლია არა მარტო ვიზრდებოდეთ და ვჭკვიანდებოდეთ, არამედ მივაღწიოთ ისეთ სივრცეებს, სადაც მოხვედრაზე ვოცნებობდით.
წიგნში, რომელიც ვიქტორ ფრანკლმა ომის შემდეგ დაწერა, მან ეს გამოცდილება ერთ წინადადებაში ჩაატია: “წარმატებული ტანჯვის ღირებულება მდგომარეობს იმაში, რომ ის ხილულებს გვხდის, ხოლო სამყაროს კი გამჭვირვალეს, ასე რომ ჩვენ ვხედავთ საკუთარ თავს და სამყაროს უფრო მკაფიოდ და სიღმისეულად”.
და გისურვებთ, რომ ეს იყოს ზუსტად ასე და თქვენ შეძლოთ იმ ხალხის დახმარება, რომლებსაც თქვენ ენდობით.
მინდა ყველაფერი აქ დავასრულო, სანამ ეს ხანგრძლივი სხდომა არ გახდება თქვენი ტანჯვის მიზეზი (იცინის).
