თავდაჯერებულობა პიროვნების სასიცოცხლოდ მნიშნელოვანია. რას აძლევს ის ადამიანს? პირველ რიგში, ბედნიერების განცდას. ვისაც დაბალი თვითშეფასება აქვს, მიდრეკილია მუდმივი თვითკრიტიკისკენ, საკუთარ ქმედებებში ეჭვის შეტანისკენ. გასაკვირი არ არის, რომ ასეთ შემთხვევაში ბედნიერებაზე და წარმატებაზე საუბარიც კი ზედმეტია. თავდაჯერებული ადამიანი დადებითად აფასებს თავის უნარებსა და შესაძლებლობებს, რაც იმას ნიშნავს, რომ უფრო ადვილია მისთვის მიზნების მიღწევა.
ამ სტატიაში ვისაუბრებთ იმაზე, თუ რა იწვევს საკუთარ თავში ეჭვს და გავაანალიზებთ თვითშეფასების ამაღლების ეფექტურ მეთოდებს. პირველ რიგში, მოდით ვისაუბროთ “თვითშეფასების” კონცეფციაზე და მის ფუნქციებზე.
რა არის თვითშეფასება?
თვითშეფასება არის როდესაც ადამიანს შეუძლია საკუთარი თავის დადებითი და უარყოფითი ასპექტების აღქმა. ეს არის საკუთარი პიროვნებისა და მისი ქმედებების მნიშვნელობის გაცნობიერება საზოგადოებრივ ცხოვრებაში.
თვითშეფასება ასრულებს შემდეგ ფუნქციებს:
❖ მარეგულირებელი – საშუალებას აძლევს ინდივიდს მიიღოს საკუთარი გადაწყვეტილებები.
❖ განმავითარებელი – ხელს უწყობს ადამიანს განვითარებაში.
❖ დამცავი – უზრუნველყოფს ადამიანის სტაბილურობას და დამოუკიდებლობას.
❖ ემოციური – გეხმარებათ იგრძნოთ კმაყოფილება საკუთარი თვისებებით და სხვა მახასიათებლებით.
❖ სიგნალი – აჩვენებს ადამიანის რეალურ დამოკიდებულებას საკუთარი თავის მიმართ.
❖ ადაპტური – ხელს უწყობს გარემოსთან ადაპტაციას.
❖ პროგნოზირების – გეხმარება აკონტროლო პროცესი საქმის დაწყებისას.
❖ მაკორექტირებელი – გაძლევთ საშუალებას აკონტროლოთ დავალების შესრულების პროცესი.
❖ რეტროსპექტივა – შესაძლებელს ხდის შეაფასო საქმიანობა, ქცევა დავალების ბოლოს.
❖ მოტივირება – გახალისებს იმოქმედოს ისე, რომ მიიღო ქება.
❖ ტერმინალი – გაიძულებთ შეაჩეროთ ნებისმიერი ქმედება, თუ მათი განხორციელების პროცესში გამოჩნდება თვითკრიტიკა და საკუთარი თავით უკმაყოფილება.
სინამდვილეში, თვითშეფასება არის ადამიანის აზრი საკუთარ თავზე, რომელზეც შეიძლება გავლენა იქონიოს სხვებმა: ოჯახი, მეგობრები, კოლეგები…
მნიშვნელოვანია განასხვავოთ ადეკვატური თვითშეფასება გადაჭარბებულისგან. გადაჭარბებული თვითშეფასება არის სხვებისთვის საკუთარი მნიშვნელობის ზედმეტი გაზრდა ქედმაღლობა. ადეკვატური თვითშეფასება არის საკუთარი ძალებისა და მიზნების სწორი ბალანსი, ადამიანის უნარებისა და თვისებების ყველაზე ზუსტი შეფასება.
დაბალი თვითშეფასება ვლინდება გადაჭარბებული თვითკრიტიკით, თვითდაუჯერებლობით, მორცხვობით. ასეთ ადამიანებს უჭირთ კომუნიკაცია, ხშირად არიან მიდრეკილნი დეპრესიისკენ.
საკუთარი თავის სწორი აღქმა არის საკუთარი ძლიერი და სუსტი მხარეების ჯანსაღი შეფასება, საზოგადოებისთვის საკუთარი თავის კომპეტენტური წარმოდგენა და, რა თქმა უნდა, საკუთარი თავის სიყვარული.
მნიშვნელოვანია: თუ ადამიანს სურს, რომ იგი შეიყვარონ, ჯერ საკუთარი თავი უნდა შეიყვაროს. ფსიქოლოგების აზრით, ადამიანებს იზიდავთ წარმატებული და თავდაჯერებული პიროვნებები.
დაბალი თვითშეფასების ნიშნები
თვითდაჯერებულობის რამდენიმე სიმპტომი:
● მუდმივი ღელვა და შეცდომის დაშვების შიში.
● საკუთარი თავის გადაჭარბებული კრიტიკა, სხვებთან შედარება.
● სხვების საჭიროებებზე ზედმეტი კონცენტრაცია, ამის უკან იმალება სხვების სიამოვნების სურვილი.
● შური სხვა ადამიანების მიმართ.
● სხვების შეფასების მტკივნეული აღქმა.
● პესიმიზმი, ნეგატიური შეხედულება ცხოვრებაზე.
● ეჭვიანობა.
● საკუთარი თავის შეწუხება, მსხვერპლად პოზიციონირება.
● კომუნიკაციაში პრობლემების არსებობა, ახალი ნაცნობების შიში.
● დაძაბული მოძრაობები.
დაბალი თვითშეფასების მქონე ადამიანი ცხოვრებაში ყველა წარუმატებლობას თავისთავად იღებს, რაც არასწორ ქცევას აყალიბებს. ამ შემთხვევაში სხვებიც იწყებენ მის უარყოფით შეფასებას, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს ფსიქოლოგიური სირთულეები.
მნიშვნელოვანია გვესმოდეს, რომ არსებობს გარკვეული მიზეზები საკუთარი თავის ამგვარი აღქმის.
დაბალი თვითშეფასების მიზეზები
ფსიქოლოგების აზრით, რამდენიმე ფაქტორმა შეიძლება გავლენა მოახდინოს ადამიანის თვითშეფასებაზე: მშობლებთან ურთიერთობა ბავშვობაში, სხვების შეფასება, კონკრეტული წარუმატებლობა, გარეგნობა და სხვა.
ის რაც ბავშვობიდან მოდის
ხშირად მშობლები ბავშვების მიმართ ჰიპერმზრუნველობით, იმის შიშით, რომ ბავშვი არასწორ ნაბიჯს გადადგამს, დაეცემა ან საკუთარ თავს დააზარალებს. ასეთი გავლენა ბავშვში უმწეობისა და უძლურების განცდას აყალიბებს, სრულყოფილად დამოკიდებულს ხდის დედასა და მამაზე. ასეთი აღზრდის შედეგია ის, რომ ზრდასრულ ასაკში ადამიანს უჭირს გადაწყვეტილების მიღება და რაიმეს დამოუკიდებლად კეთება. ბავშვი ასევე იღებს მაგალითს მშობლებისგან.
მშობლების შვილისადმი სიყვარულის ნაკლებობა და ვინმესთან მუდმივი შედარება არ არის ბავშვის სასარგებლოდ. ბავშვს ვერ ამჩნევენ, არ აქცევენ სათანადო ყურადღებას. შედეგად, ბავშვი კარგავს რწმენას საკუთარი ძალებისა და შესაძლებლობების მიმართ. ეს საბოლოოდ მის თვითშეფასებაზე აისახება.
უარყოფითი გამოცდილება
ცხოვრებაში, თითოეულ ჩვენგანს აქვს მომენტები, როდესაც საქმეში წარუმატებლობას განიცდი. ეს შეიძლება იყოს წარუმატებელი ურთიერთობა, მეგობრის ღალატი და სხვა. მნიშვნელოვანია სიტუაციის ადეკვატური შეფასება და არა ზედმეტი თვითკრიტიკა.
სხვათა შორის, ბავშვობაში წარუმატებლობამ(ბაღში, სკოალში) შეიძლება გამოიწვიოს ფსიქოლოგიური ტრავმა, რაც მომავალში თვითშეფასებაზე აისახება.
სხვების გავლენა
საზოგადოება მნიშვნელოვან როლს ასრულებს თვითშეფასების ჩამოყალიბებაში. იქ, სადაც ინიციატივისა და დამოუკიდებლობის გამოვლინება არ არის დაფასებული, ინდივიდის მიმართ ნდობა არ ჩამოყალიბდება.
სხვა ადამიანების გადაჭარბებულ კრიტიკას განსაკუთრებული ეფექტი აქვს. ხშირად სუსტი ნებისყოფის მქონე ადამიანები მიზანმიმართულად იწყებენ საკუთარი თავის კრიტიკას საჯაროდ. მათი მიზანია მიიღონ თავიანთი სიტყვების უარყოფა და საკუთარი მნიშვნელობის გაზრდა. ამ შემთხვევაში მნიშვნელოვანია არა ადამიანის აზრის მხარდაჭერა, არამედ მისი გამხიარულება.
მანიპულატორებთან ურთიერთობა ასევე განაპირობებს თვითშეფასების დაქვეითებას. მათთვის მნიშვნელოვანია საკუთარი აზრის დაკანონება, ადამიანზე ძალაუფლების მოპოვება მსხვერპლში თვითშეფასების დაქვეითებით და ამით საკუთარი მნიშვნელობის ამაღლება.
გარე მონაცემები
გარეგნობით უკმაყოფილება ან თვალსაჩინო პათოლოგიების არსებობა ხშირად ხდება თანატოლების დაცინვისა და არაჯანსაღი კრიტიკის მიზეზი ზრდასრულ ასაკში. მაგალითად, თუ ქალს რცხვენია ჭარბი წონის გამო, მაშინ ამ თემაზე ნებისმიერი განცხადება გარედან განსაკუთრებით მკვეთრად აღიქმება და შეიძლება დეპრესიამდეც კი მიიყვანოს ადამიანი, მაშინ როდესაც თავდაჯერებული ქალის კრიტიკა არის მიზეზი იმისა, რომ რაღაცაში კიდევ უკეთესი გახდეს. .
ეს ის შემთხვევაა, როცა ისევ ღირს მარტივი ჭეშმარიტების გახსენება: გიყვარდეს საკუთარი თავი და სხვები შეგიყვარებენ.
რაც არ უნდა იყოს თქვენი დაბალი თვითშეფასების მიზეზი, არსებობს შესანიშნავი მეთოდები, რომლებიც შეგიძლიათ გამოიყენოთ თქვენი თავდაჯერებულობის დასაბრუნებლად.
ეფექტური მეთოდები თვითშეფასების ასამაღლებლად
ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაბიჯი თვითგანვითარების გზაზე არის იმის აღიარება, რომ პრობლემა არსებობს. ხშირად ადამიანი სხვა გრძნობების მიღმა ფარავს მას და განზრახ გაურბის საკითხის გადაწყვეტას. როგორც კი ცნობიერება მოვა, შეგიძლიათ უსაფრთხოდ გადახვიდეთ შემდეგ მეთოდებზე თავდაჯერებულობის ასამაღლებლად:
– შეინახეთ მიღწევების “დღიური”. ეს ნაბიჯი არ საჭიროებს რაიმე მნიშვნელოვან ფინანსურ და დროის ხარჯებს. ეს მარტივია: ყოველი დღის ბოლოს გამოყავით 10-15 წუთი თქვენი მცირე და დიდი გამარჯვებების დასაწერად, რაც დღეს შეგემთხვათ. ყოველთვის შეგიძლიათ იპოვოთ ქების მიზეზი. ეს დაგეხმარებათ განავითაროთ პოზიტიური აზროვნება ყოველდღიურად და ყურადღება გაამახვილოთ პირად წარმატებაზე. თუმცა მნიშვნელოვანია ყოველდღიურად გადახედოთ თქვენს შენიშვნებს.
– შეცვალე გარემო. დააფასეთ ისინი, ვისთანაც ყველაზე ხშირად ურთიერთობთ. თუ თქვენს წრეში არიან უარყოფითი ადამიანები, უარი თქვით მათთან ურთიერთობაზე. პოზიტიური და წარმატებული ადამიანებთან ყოფნა ყველაფერს სჯობს. ასეთი ადამიანები თავდაჯერებულები არიან და თქვენს მიმართ პოზიტიური დამოკიდებულება აქვთ.
– იარე სპორტზე. ნეგატიური აზრების გაფანტვის საუკეთესო საშუალებაა ვარჯიში. გარდა ამისა, თუ დაბალი თვითშეფასება დაკავშირებულია გარე მონაცემებთან, სპორტი დაგეხმარებათ ფორმაში მოხვედრაში. სხვათა შორის, სპორტული აქტივობების დროს ჩვენი ორგანიზმი გამოიმუშავებს ბედნიერების ჰორმონს – დოპამინს.
– უარი თქვით თვითკრიტიკასა და ინტროსპექციაზე. თქვენ ვერ შეძლებთ თვითშეფასების ამაღლებას, თუ გამუდმებით საკუთარ თავს რაღაცისთვის საყვედურობთ ან მუდმივად გამოხატავთ უკმაყოფილებას თქვენი გარეგნობითა და შესაძლებლობებით. უფრო ხშირად შეაქეთ საკუთარი თავი და იფიქრეთ პოზიტიურად.
– მოერიდეთ შედარებებს. თითოეული თქვენგანი უნიკალური პიროვნებაა საკუთარი ინდივიდუალური თვისებებით, ძლიერი და სუსტი მხარეებით. გახსოვდეთ, რომ ყოველთვის იქნებიან ისეთები, ვინც თქვენზე დიდ შედეგებს მიაღწიეს. ამ შემთხვევაში, ღირს მათგან მაგალითის აღება და არა თვითჩაღრმავებაში ჩართვა. კიდევ უკეთესი, შეადარეთ საკუთარი თავი დღეს საკუთარ თავს გუშინდელთან და თვალყური ადევნეთ თქვენს ზრდას.
– მოუსმინეთ და დაადასტურეთ. დადასტურება არის პოზიტიური განცხადება, რომელიც ქმნის სწორ გონებრივ დამოკიდებულებას. ეს არის ჩვენი განცხადებები და რწმენა, აზრები, გრძნობები და სურვილები, რომლებიც ახლა გვინდა გვქონდეს. მნიშვნელოვანია დადასტურების ფორმულირება აწმყო დროში. მაგალითად: “მე მაქვს პრესტიჟული და მაღალანაზღაურებადი სამსახური”, “მე ვარ ლამაზი და ჯანმრთელი”, “მე ვარ ბედნიერი ადამიანი”…
– გამოდით კომფორტის ზონიდან. დიახ, ბევრს ესმის ამ მეთოდის შესახებ, მაგრამ ყველა არ გადაწყვეტს ამის გაკეთებას, რადგან ასე კომფორტული და უსაფრთხოა თქვენს „ნაჭუჭში“ ყოფნა. შეხედეთ თქვენს პრობლემას. თავს დაუცველად გრძნობთ, როცა ახალ კომპანიაში ხართ? უფრო ხშირად ეწვიეთ ხალხმრავალ ადგილებს, მოვლენებს და პირველებმა დაიწყეთ საუბარი. მხოლოდ ერთი ნაბიჯის გადადგმაა საჭირო და მიხვდებით, რომ ყველაფერი ისეთი საშინელი არ არის, როგორც ერთი შეხედვით ჩანდა.
– ეწვიეთ ტრენინგებს. არსებობს მრავალი განსხვავებული ტრენინგი, რომელიც მიზნად ისახავს თვითშეფასების ამაღლებას, თავდაჯერებულობის მოპოვებას, შემდგომ რჩება მხოლოდ თქვენთვის სწორი არჩევანის გაკეთება. თუ ჯერ არ ხართ მზად ტრენინგისთვის, უყურეთ ფილმს ან წაიკითხეთ წიგნი აქტუალურ თემაზე.
– აპატიე საკუთარ თავს. გაურკვევლობა ხშირად საკუთარი თავის მიმართ დანაშაულის გრძნობის შედეგია. არცერთი ჩვენგანი არ არის დაცული შეცდომებისგან და აქ მნიშვნელოვანია, რომ შეძლოთ საკუთარი თავის პატიება. დაწერეთ თქვენი გრძნობების, ემოციების, ფიქრების, პრობლემების, წარუმატებლობის შესახებ და აუცილებლად აპატიეთ საკუთარ თავი წერილობით ყველაფერი, რის გამოც თავს დამნაშავედ გრძნობთ.
– მედიტაცია. მედიტაცია გეხმარებათ სრულად დაისვენოთ ფიზიკურად და გაუშვათ აზრები. არსებობს მრავალი განსხვავებული ტექნიკა, რომელიც მიზნად ისახავს საკუთარი თავის მიმართ წყენისგან თავის დაღწევას და მშვიდობის მიღწევას.
თავდაჯერებულობა არ არის თანდაყოლილი თვისება, არამედ ყალიბდება ცხოვრების პროცესში. ჯანსაღი თვითშეფასების გზაზე თქვენი მთავარი ამოცანაა გიყვარდეთ საკუთარი
თავი, ისწავლოთ საკუთარი ძალების რწმენა, რაც შესაძლებელია მხოლოდ საკუთარ თავზე და თქვენს აზრებზე ყოველდღიური მუშაობით.
მოამზადა: ტატა ხასტიევმა